Wandeling via Romeins aquaduct van Zammelen naar Tongeren

Inleiding

Maak kennis met Haspengouw, het golvende landbouwlandschap in het zuiden van Belgisch Limburg. Tussen de heuvels verspreid liggen eeuwenoude kerkdorpjes. Haspengouw is zeer vruchtbaar, het is de fruitschuur van Vlaanderen. Getuige hiervan zijn de hoeves met hun imposante omvang en grandeur. Door de rijkdom is de kastelendichtheid het grootst van heel België, er zijn meer dan honderd kastelen en kasteelhoeves. Toch is er weinig toerisme, het landschap is nog oorspronkelijk, het is een oerlandschap. In deze streek kun je uren wandelen en fietsen zonder veel mensen en auto's tegen te komen. In het voorjaar kun je genieten van de bloeiende fruitbomen.

Halverwege de wandeling komen wij in Tongeren, hier kun je terecht bij een van de vele cafés op de Grote Markt. Onderweg gaan wij over het best bewaarde aarden Romeins aquaduct in Noordwest-Europa, de Beukenberg in Tongeren.

Zammelen-Tongeren MapSource

Onderweg van Zammelen naar Tongeren

De lengte van de wandeling

De lengte is 18 km als we ook het centrum van Tongeren bezoeken. Maar omdat de route langwerpig is kunnen we de wandeling inkorten waar we willen om na ca 1 km op de terugweg verder te gaan. Er zijn een paar hoogteverschillen maar de route is overwegend vlak.

Wandeling Zammelen - Tongeren GPS track

Hier is de Garmin GPX track. Deze wandeling is ook zonder GPS toestel te volgen want de route is uitgebreid beschreven. Met Routeconverter kun je GPS tracks converteren naar alle formaten; Magellan, OziExplorer, Tom Tom en nog veel meer.

Hoe bereiken we het vertrekpunt

De kerk van het gehucht Zammelen is het vertrekpunt. We komen hier via de weg van Tongeren naar Hasselt. Na 6 km slaan we linksaf bij het bord Zammelen. Het is dan nog 1 km tot aan de kerk. Parkeren is geen probleem.

Van Zammelen naar Tongeren

De wandelroute is voor de GPS gebruikers hier als gpx bestand te downloaden.

De route begint bij de kerk en wordt linksom gelopen. Als we met de rug naar de kerk staan volgen wij de dalende st. Amandusstraat naar links. Na 70 meter gaat deze over in een paadje.

Hier betreden wij het 14 ha. grote natuurreservaat Zammelen (punt 1). Het is gelegen in de vallei van de Mombeek. Deze beek meandert door natte beemdgebieden. In de steile helling komen daardoor krijtlagen aan de oppervlakte, wat ongewoon is in deze streken. Onder aan de helling vind je kalkrijke kwelbronnetjes die dikwijls als drinkpoel voor het vee worden gebruikt. Waar de kalk via bronnen aan de oppervlakte komt, wordt het afgezet als een soort kalkkorst. Men noemt dit kalktuf of travertijn. Met ingrediënten als kalk, leem en zand vind een groot aantal zeldzame plant- en diersoorten in dit gebied een perfecte voedingsbodem. Opmerkelijke planten zijn daslook, sleutelbloem, dotterbloem en gevlekte orchis. Ook de das en de steenuil voelen zich hier thuis. De plaatselijke natuurvereniging “Toeteleer” beheert het gebied in samenwerking met Natuurpunt vzw. Het beheer omvat hoofdzakelijk het maaien en afvoeren van gras en ruigtekruiden van de weilanden en de beemd. Nadien volgt er een nabegrazing door runderen.

Natuurreservaat Zammelen

Na 50 meter bij een informatiebord gaat het pad links naar beneden via een trap. Negeer het pad links na 100 meter en ga door de twee draaihekjes. Blijf het vlonderpad volgen. Onderweg passeren wij een poel. Negeer het vlonderpad naar rechts en neem het draaihekje voor u. Het pad volgt een afrastering. Na 100 meter verlaten wij via een draaihekje en een bruggetje over de Mombeek het natuurreservaat. Volg het, vaak erg modderige, pad naar rechts. Na 100 meter komen wij bij een draaihekje waarna wij linksaf slaan en volgen de veldweg, rechts van een bossage. Wij zien dat deze veldweg, die ook vaak erg modderig is, plaatselijk verhard is met grof puin wat het aanzien geeft van een stortplaats. Dit zijn wij helaas vaker in België. Na 400 meter slaan wij linksaf een veldweg in. Volg deze schuin naar links. Na 150 meter bij een fruitboomgaard gaat de veldweg linksaf. Na 250 meter, aan het einde van de akkers, aangekomen bij een bossage, draait deze naar rechts. Blijf onze veldweg, rechts van de bosrand, een tijd rechtdoor volgen. Na 800 meter komen wij bij een voetbalveld en zien wij de eerste huizen van het dorp Jesseren. Sla, na 300 meter, bij een asfaltweg rechtsaf. Na 200 meter nemen wij het betonpad linksaf. Dit is het fietspad richting fietsknooppunt 139. Let op dat de nummering van de fietsknooppunten in België wel eens kan veranderen.

Dit betonpad is de voormalige spoorlijn 23 tussen Drieslinter en Tongeren (punt 2). De spoorlijn werd ook wel de fruitspoorlijn genoemd omdat over de lijn voornamelijk fruit werd vervoerd naar de diverse stroopfabrieken die gelegen waren in de buurt van de stations. Rechts zien wij het voormalig stationnetje van Jesseren, gebouwd in 1879, tegelijk met de spoorlijn. Na de tweede wereldoorlog, met de opkomst van het vrachtvervoer, werd de lijn ontmanteld. Nu maakt het tracé deel uit van het fietsknooppunt netwerk.

Voormalig treinstation Jesseren

Na 900 meter (bij fietsknooppunt 139) komen wij bij een uitzichtpunt en een informatiebord.

Vanaf het uitzichtpunt zien wij het natuurreservaat “De Herkwinning” in de vallei van de Fonteinbeek (punt 3). Het 15 ha. grote natuurreservaat kreeg zijn naam van de vlakbij gelegen hoeve. Tijdens het ruilverkavelingproject “Kolmont” in 1985 werden in het valleitje, naast een waterstuw, ook acht amfibiepoelen en een grote plas aangelegd. Deze hebben zeldzame planten en dieren, zoals de das, hier een kans gegeven. Als we willen kunnen wij de imposante (onlangs gerestaureerde) hoeve bekijken. Deze ligt niet op de wandelroute, sla de zijweg in, de hoeve ligt 500 meter verder. Keer dan weer terug.

Natuurreservaat Mombeek

Natuurreservaat Mombeek

Vervolg ons betonpad rechtdoor. Na 130 meter bij een picknickplaats draait de weg naar rechts en weer links. Negeer de zijweg rechts na 200 meter. Steek na 400 meter de asfaltweg over en blijf ons betonpad volgen (richting fietsknooppunt 128). Wij verlaten het betonpad na 200 meter en slaan de veldweg rechts in. Na 600 meter komen wij in het dorpje Piringen. Loop de straat (Piringerbroek) alsmaar rechtdoor, negeer zijstraten, tot aan het einde van de straat na 400 meter. Sla linksaf en ga voorbij het elektriciteitshuisje de stijgende doodlopende klinkerstraat omhoog, de Smisberg. Negeer dus de Dodemansstraat links. Waar, na 600 meter, onze betonweg naar links gaat, slaan wij rechtsaf een veldweg in. Na 130 meter wordt dit, na een draaihekje, een lichtstijgend smal pad. Na 200 meter slaan wij, bij een betonweg aangekomen, rechtsaf en na 160 meter linksaf een veldweg in (hier is fietsknooppunt 128). Recht voor ons zien wij al de platte toren van de basiliek van Tongeren. Wij lopen links langs het hek van een industriegebiedje, aan het eind hiervan gaan we naar rechts, het hek blijven volgen. De veldweg draait naar links. Waar de veldweg een talud omhoog gaat begint de Beukenberg (punt 4).

Dit is het Romeins aquaduct dat diende om het water van de Mombeek naar Tongeren te voeren. Het was, zoals veel Romeinse aquaducten, een drinkwaterkanaal bovenop een aarden wal. De rivier de Jeker loopt vlak langs Tongeren. Maar omdat deze in een vallei lag in een moerassig gebied kon deze rivier helaas niet gebruikt worden om water naar de hogergelegen stad te voeren.

Bovenop het Romeins aquaduct in Tongeren

Aquaducten behoren tot de grootste technische prestaties van het oude Rome. Zij werden gebouwd op zeer hoog technisch en wiskundig niveau, met een verval van slechts enkele decimeters per kilometer. Hiervoor waren precisie landmetingen nodig over afstanden van soms wel meer dan honderd kilometer. De aquaducten konden grote hoeveelheden water overbrengen dat onder andere naar fraai gedecoreerde publieke fonteinen in de stad stroomde. Hoewel wij bij Romeinse aquaducten denken aan de spectaculaire aquaductbruggen zoals de Pont du Gard in Frankrijk, liepen de grootste trajecten (gemiddeld 80%) onder de grond in gegraven tunnels. Dit was om het water vrij van ziekte te houden en om ze tegen vijandelijke aanvallen beschermen. Meestal werd gebruik gemaakt van vrij verval omdat dit de minste problemen oplevert. Maar wanneer valleien te diep of te wijd waren werden sifons gebruikt (zijn communicerende vaten) om hoogteverschillen te overbruggen. Maar problemen, zoals drukverliezen door luchtinsluiting, waren toen evenzeer aan de orde als tegenwoordig. Zonder grondige kennis en inzicht van hydroliek kunnen deze problemen niet worden opgelost, maar de Romeinse ingenieurs waren op dit gebied zeer knap.

Na 500 meter wordt het talud onderbroken, hier gaan wij even naar links en volgen wij het pad onderlangs in dezelfde richting verder. Links zien we een vervallen muur van het landgoed van het kasteel van Betho. Even later komen wij weer op het talud terecht. Na 700 meter gaan wij bij een verkeersweg naar links. 100 meter verder, voorbij een bushalte, slaan wij linksaf een pad in als we het centrum van Tongeren overslaan (punt 5).

Naar het centrum van Tongeren

Om naar het centrum te gaan steken wij het zebrapad over en nemen we de straat rechts omhoog.

Aan de T splitsing ligt een restant van de eerste Romeinse stadsmuur. Merk op dat deze een heel eind van het huidige stadscentrum af ligt. Verder door naar links (niet op de wandelroute) zijn nog meer delen van de muur te zien. Tongeren was een belangrijke Romeinse stad want slechts vier steden ten noorden van de Alpen werden van een stenen stadsmuur voorzien. In de 2^e eeuw is deze stadsmuur, met een lente van 4,5 km lengte, gebouwd. Na de invallen in de 3^e eeuw wilde men een steviger en makkelijker verdedigbare muur. Daarom werd in de 4^e eeuw een nieuwe, minder lange, muur gebouwd van 2,7 km lengte. Deze omsloot maar één derde van het oppervlak dat de oude muur afbakende. Van de tweede stadsmuur is weinig bewaard gebleven. Alleen bij de archeologische site bij de basiliek zijn fundamenten van deze muur en van een Romeinse toren zichtbaar.

Romeinse muur Tongeren

Bij een driesprong, na 180 meter, houden wij links aan. Wij komen langs een gerestaureerde monumentale watertoren. Na 150 meter komen wij bij de rondweg om Tongeren, ga hier naar rechts en steek bij de verkeerslichten linksaf de weg over naar het centrum. Even doorlopen via de winkelstraat en wij arriveren op de Grote Markt.

Watertoren Tongeren

Tongeren, in de Romeinse tijd “Atuatuca Tungrorum” geheten, is de oudste stad van België. Wat wij beslist gezien moeten hebben zijn de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek en het begijnhof. De basiliek uit 1240 rust op een laat-Romeinse basilica en heeft tevens een schatkamer. In het middeleeuwse begijnhof zijn de laatste jaren vele antieke begijnhofhuisjes in de smalle straten prachtig gerestaureerd. Er zijn hier ook horeca gelegenheden. De UNESCO voegde in 1998 het begijnhof toe op de lijst van het werelderfgoed. Tongeren heeft ook een Gallo-Romeins Museum. Dit museum is ingrijpend verbouwd en met ongeveer de helft uitgebreid. In mei 2009 is het opnieuw geopend.

Begijnhof in Tongeren

Begijnhof in Tongeren

Loop na het bezoek aan het centrum terug naar de verkeerslichten en steek hier over en ga naar rechts en daarna naar links, volg de heenweg. Bij de driesprong rechts aanhouden en doorlopen tot aan de verkeersweg. Wij zijn weer bij punt 5. Steek hier over en volg het pad aan de overzijde rechtdoor.

Terug naar Zammelen

Het pad (punt 5) gaat naar links een bossage in. Ga na 100 meter aan het eind van een veldje rechtdoor, negeer de zijpaden. Na 600 meter komen wij bij het kasteel van Betho (punt 6).

Het imposante kasteel Betho was oorspronkelijk een waterslot. Het kasteel werd gebouwd aan het einde van de 17de eeuw. De zuidoostelijke hoektoren, opgetrokken in mergelsteen is beduidend ouder dan de rest. Hij werd wellicht opgericht in 1478 en vormt het enige overblijfsel van het oudere vroegmiddeleeuws kasteel. De eerste ons bekende bewoner van dat vroegere kasteel was Arnold van Betu die in 1272 overleed.

Kasteel Betho

Blijf ons pad rechtdoor volgen, negeer de zijwegen, het pad wordt een smal paadje. Na 150 meter volgen wij de asfaltweg (Mulkerstraat) naar links. Rechts zien wij het voormalige attractiepark “Ooit Tongeren”.

Dit attractiepark werd in juni 2007 geopend maar bijna drie maanden later moest het de poorten sluiten. Het was de Tongerse versie van “Het Land van Ooit” in het Nederlandse Drunen. Het was een sprookjeswereld met uitgesproken Romeinse accenten. Allerlei problemen gingen aan de sluiting vooraf. Zo nam al bij de opening de directie ontslag. Verder waren er veel te weinig bezoekers.

Wij lopen de kerk van Mulken voorbij tot aan de T splitsing. Sla hier rechtsaf (De Locht). Sla na 180 meter linksaf (hier is fietsknooppunt 129). Na 500 meter nemen wij het betonpad naar rechts (volg dus fietsroute naar fietsknooppunt 130). Blijf het betonpad volgen. Na 150 meter komen we bij het kasteel van Rooi (punt 7) nadat wij een picknickplaats en de fonteinbeek gepasseerd zijn.

Het kasteel van Rooi, met het jaartal 1698, ligt in de vallei van de Fonteinbeek. Het herenhuis bestaat uit een hoofdgebouw, twee zijvleugels en een binnenplaats. De noordelijke vleugel bevat het enige overblijfsel van het primitieve kasteel namelijk een drie meter hoge muur uit silex met hoekstenen in mergel. In de 18de eeuw was het kasteel volledig omgeven met vijvers. Nu rest nog alleen de vijver aan de westkant.

Kasteel Rooi

Vanaf nu komen wij veel fruitboomgaarden tegen. Volg ons betonpad, dat nu stijgt, 1 km tot aan de verkeersweg. Ga hier linksaf. Na 300 meter nemen we het betonpad linksaf (voorbij een bushalte). Dit betonpad blijven volgen, negeer zijwegen. Na ruim 1 km komen wij bij een asfaltweg, ga naar rechts en na 25 meter weer links. Let op, dit lijkt op een oprit maar dat is het niet. Loop rechtdoor voorbij een kippenren en loop het smalle paadje in. Wij lopen tussen heggen door en na 300 meter komen wij bij een asfaltweg. Wij zijn nu in het gehucht Overrepen. Ga hier rechtsaf. Ga na 130 meter schuin linksaf de Bredeweg in. Op de hoek staat een kapelletje uit 1931 (punt 8). Na 500 meter, waar de asfaltweg schuin naar rechts draait, gaan wij rechtdoor de betonweg in (richting fietsknooppunt 120). Na 180 meter gaat onze betonweg linksaf, negeer het pad rechtdoor.

Blijf onze betonweg nu 800 meter volgen tot bij een asfaltweg (hier is fietsknooppunt 120). Ga hier linksaf. Rechts zien wij al de kerktoren van Zammelen. Na 100 meter draait onze asfaltweg schuin naar rechts en gaat langzaam dalen. Sla na 120 meter de dalende landweg rechts in, 40 meter vóór het vrijstaande huis aan de linkerkant. Waar na 250 meter de landweg een bocht naar links maakt gaan wij het smalle paadje rechts in. Blijf nu dit slingerende paadje 300 meter volgen tot het eindpunt van de wandeling. Ondertussen zijn wij een paar keer een draaihekje gepasseerd en een trapje opgeklommen.

Zammelen

Let op de moderne villa uit 1996 aan de linkerkant. Deze heeft een heel bijzondere architectuur. Naar aanleiding van deze villa is het goed om iets meer te vertellen over de woningbouw in België. België is behoorlijk vernieuwend op het gebied van woningbouw en energiebesparing. Op sommige plaatsen worden warmtepompen toegepast die de vloerverwarming verwarmen met gratis aardwarmte. En je ziet veel daken met zonnepanelen. Ook worden groene dakbedekkingen toegepast van vetplantjes, kruiden, mos of gras. Nieuw is ook strobouw waarbij de ruwbouw bestaat uit een houten geraamte en de buitenmuren uit (isolerende) strobalen.

Moderne villa in Zammelen